Neofobia żywieniowa w chorobie nowotworowej – czym jest i na czym polega niechęć do jedzenia?

Terapia żywieniowa w chorobie nowotworowej jest dostosowana do indywidulnych potrzeb dziecka w zależności od umiejscowienia guza, stanu zdrowia a także od stosowanego leczenia. Podstawowym zadaniem żywienia jest dostarczenie odpowiedniej ilości energii, pełnowartościowego białka oraz witamin A, D, E, C i związków mineralnych, szczególnie wapnia. Posiłki powinny być zbilansowane pod względem jakościowym i ilościowym oraz być przygotowane w oparciu o zasady diety łatwostrawnej, wysokobiałkowej oraz wysokokalorycznej. Zapotrzebowanie energetyczne uzależnione jest od wieku, masy ciała, płci, aktywności fizycznej oraz sposobu leczenia pacjenta. Potrawy rekomenduje się przygotowywać poprzez gotowanie, blanszowanie, pieczenie, duszenie bez obsmażania. Smażenie oraz produkty wędzone są dopuszczalne w diecie takiego dziecka jedynie okazjonalnie. Należy pamiętać, iż artykuły spożywcze  do przygotowania posiłków powinny być wysokiej jakości, świeże i bez dodatków konserwujących. Zaleca się unikać produktów wysokoprzetworzonych,  tłustego i czerwonego mięsa, słodyczy oraz wyrobów cukierniczych.

U dzieci i młodzieży poddawanych radioterapii z powodu nowotworu głowy i szyi, zwiększamy zapotrzebowanie energetyczne o 50%. Natomiast zapotrzebowanie energetyczne u pacjentów wyniszczonych zwiększa się o 100%. Wartość energetyczną posiłku można zwiększyć poprzez dodatek np. oliwy z oliwek, masła (np. do budyniu) lub ugotowanego i startego na tarce żółtka (np. do zupy). Można także skorzystać z produktów wysokoenergetycznych tj. rodzynki, suszone owoce, ser żółty, orzechy, masło orzechowe. Dzieci wyniszczone powinny mieć możliwość jedzenia między posiłkami. Można również skorzystać z diety przemysłowej, dostosowanej do potrzeb małego pacjenta. Na szczególną uwagę zasługuje NutriKid Multi Fibre. To preparat będący kompozycją białka, tłuszczu oraz węglowodanów, to tzw. ”posiłek w płynie”.  Węglowodany i tłuszcze powinny stanowić główne źródło energii, ponieważ umożliwiają prawidłowe wykorzystanie białek do celów odbudowy organizmu.

Węglowodany rekomenduje się pozyskiwać z pieczywa pszennego lub pszenno-żytniego (w razie potrzeby bez skórki), a także z warzyw i owoców, które powinny uzupełniać każdy posiłek. W czasie chemioterapii i radioterapii należy przyjmować warzywa i owoce blanszowane, gotowane lub pasteryzowane. Źródłem białka powinny być ryby morskie (przyjmowane minimum 2 razy w tygodniu), chude mięso, najlepiej drób tj. indyk, kurczak, królik oraz ser biały, twarogowy. Wędliny mogą być przyjmowane jedynie w przypadku, gdy są zrobione tradycyjnie, bez substancji konserwujących.

Dobrze tolerowane potrawy to: rosół drobiowy, bulion warzywny z drobnym makaronem, ryżem, czy też lanymi kluskami, jarzynowa z kaszą jęczmienną lub ziemniakami, pomidorowa z ryżem i śmietanką 9% tłuszczu, jarzynowa z przetartym 1 ogórkiem kiszonym na 4-5 porcje (tylko do zmiany smaku), ziemniaki w łupinkach, podane w postaci frytek (łódek) z pieca, drobne kasze np. kuskus lub ryż z kurkumą podany jako dodatek w drugim daniu. Celem zagęszczenia sosów oraz zup  można używać zawiesiny z mąki i mleka, mąki i wody, śmietanki 9-12% czy też z jogurtu naturalnego.

U dzieci podczas leczenia onkologicznego występują zaburzenia doznań zapachowych oraz smakowych. Zapach posiłku nawet nieintensywny może wywołać nudności i wymioty. Powszechnie występuje także wzmożone poczucie smaku słodkiego, gorzkiego i słonego (szczególnie u dzieci z białaczką) oraz uczucie pełności i przesytu (przy zaburzeniach pasażu żołądkowo – jelitowego). Zatem ważną rolę w zapobieganiu lub pokonaniu jadłowstrętu odgrywa nie tylko skład diety, ale także sposób podania posiłku, jego konsystencja, temperatura oraz wielkość. Sposób podania posiłku u pacjenta uzależniony jest od jego sprawności, możliwości spożycia posiłku, stanu jamy ustnej i przełyku. Bardzo ważną rolę odgrywa także stan psychiczny. Do jedzenia nie wolno zmuszać, można tylko zachęcać. Posiłki powinny być podawane w dobrze wywietrzonych i czystych pomieszczeniach. Bardzo korzystnie na stan psychiczny dziecka, wpływa obecność rodzica/opiekuna podczas pobytu w szpitalu.

Pamiętajmy, aby zawsze trudne sytuacje omawiać z lekarzem i dietetykiem prowadzącym.

RADA NR 1

ESTETYKA

Posiłki powinny być estetyczne, spożywane zaraz po przygotowaniu. Ponadto powinny być kolorowe i w ładnych naczyniach. U najmłodszych dzieci doskonale sprawdzą się naczynia z postaciami z bajek.

RADA NR 2

POMIESZCZENIE

W szpitalu, rekomenduje się jeść posiłek nie w sali, w której prowadzone jest leczenie. Korzystniej dla psychiki dziecka będzie zjeść w świetlicy, czy też w kuchni szpitalnej. Tak aby jedzenie nie kojarzyło się z nieprzyjemnym leczeniem. W domu natomiast zaleca się jeść przy stole, w pokoju tak, aby dziecka nie drażniły zapachy, wilgotność, czy też temperatura. Odradza się spożywanie posiłku w kuchni. Bowiem pomieszczenie, w którym dziecko je powinno być czyste, przewietrzone, o odpowiedniej wilgotności i temperaturze.

RADA NR 3

ZABURZENIA SMAKU

W związku z zaburzeniami smaku, u dzieci z chorobą nowotworową należy stosować łagodne przyprawy, które poprawią/zmienią smak potraw np. bazylia, tymianek, koperek, rozmaryn, papryka słodka, pieprz ziołowy, kmin rzymski, majeranek, cynamon, wanilia. Mdłe potrawy są źle tolerowane. Większym uznaniem cieszą się posiłki o wyraźnym smaku tj. zupa pomidorowa, czy też żurek na bazie maślanki. Rekomenduje się picie małymi łykami podczas posiłku. Bowiem napój może ułatwić usunięcie ewentualnego przykrego smaku. Przydatne są tutaj również gumy do żucia, czy też umycie zębów (należy zaznaczyć, iż szczoteczka do zębów dla dziecka z chorobą nowotworową powinna być miękka, a pasta do zębów łagodna).

RADA NR 4

JADŁOWSTRĘT

Jadłowstręt, który niestety pojawia się często, można nieco zniwelować poprzez spożywanie posiłków często (5-6 posiłków), ale w małych ilościach. Należy zaznaczyć, iż nie zaleca się zmuszać dziecka do jedzenia. Lepiej proponować nowe potrawy i zachęcać. Przyjemna atmosfera oraz praca z psychologiem może znacznie ułatwić przyjmowanie posiłków przez chore onkologicznie dziecko.

RADA NR 5

UCZUCIE SUCHOŚCI W USTACH

Cukierki, czy też wyżej wspomniane gumy do żucia mogą pomóc nie tylko w przypadku zaburzeń smaku, ale również w przypadku suchości w ustach. Bowiem stymulują one produkcję śliny. Na problem suchości dobrze sprawdzi się również dodawanie do dań obiadowych, sosów i zup np. masła 82%, oleju rzepakowego, oleju z pestek dyni, oliwy z oliwek.

RADA NR 6

ZAPALENIE ŚLUZÓWEK JAMY USTNEJ

Przy zapaleniu śluzówek jamy ustnej, rekomendowane są potrawy w formie przecieru, zmiksowane. Taki posiłek, wzbogacony w tłuszcz np. masło 82% tłuszczu, olej rzepakowy, czy też oliwa z oliwek, jest znacznie lepiej tolerowany, gdyż nie podrażnia dodatkowo jamy ustnej. Zaleca się: musy owocowe, musy warzywne,  soki, kompoty z owocami,  puree ziemniaczane, czy też pulpety mięsne. Nie należy natomiast podawać potraw gorących lub zimnych, gdyż mogą one dodatkowo podrażnić śluzówkę. Uwagę powinno się zwrócić również na mycie lub przepłukiwanie jamy ustnej po każdym posiłku, celem niwelowania namnażania się bakterii.

RADA NR 7

NUDNOŚCI I WYMIOTY

Nudności i wymioty są kolejnym częstym następstwem leczenia choroby nowotworowej. Aby nie doprowadzić do odwodnienia, szczególnie podczas pobytu w domu, zaleca się przyjmowanie płynów tj. niegazowaną wodę mineralną oraz słodką, chłodną herbatę. Płyny należy podawać powoli, łyżeczką. Rekomenduje się unikać potraw wysokoprzetworzonych, tłustych i słonych, gdyż mogą one potęgować mdłości. W tej przypadłości swą pozytywną rolę odgrywa także dobrze wywietrzone, o odpowiedniej wilgotności i temperaturze pomieszczenie.

RADA NR 8

BIEGUNKA

W przypadku wystąpienia biegunki, należy unikać: produktów bogatych w nierozpuszczalny błonnik pokarmowy tj. surowe warzywa; produktów wzdymających tj. kapusta (wszystkie rodzaje), groch, fasola; produktów mlecznych i ich przetworów. Dodatkowo rekomenduje się zwiększyć ilość przyjmowanych płynów tj. herbata czarna, woda przegotowana, woda mineralna, niegazowana, szczególnie podczas pobytu w domu, celem zapobiegania odwodnienia.

RADA NR 9

ZAPARCIA

Zaparcia może skutecznie zniwelować dieta bogata w błonnik pokarmowy (surowe warzywa w postaci surówek, owoce pokrojone w talarki). Tutaj także należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu. Dobrym pomysłem będą również ciepłe napoje rano i wieczorem (ciepła, przegotowana woda z dodatkiem miodu i kilku kropel cytryny). Takie działanie pobudzi perystaltykę jelit.

RADA NR 10

NEUTROPENIA

Neutropenia u onkologicznych pacjentów jest stanem, który polega na zmniejszeniu liczby neutrofili (komórek układu odpornościowego) we krwi poniżej dolnej granicy normy. W tym czasie, z powodu obniżonej odporności, zwiększa się ryzyko infekcji florą endogenną, czyli infekcji spowodowanej przez naturalną, własną florę bakteryjną pacjenta. Do produktów które zaleca się ograniczyć w tym czasie zalicza się: mleko i jego przetwory zawierające żywe kultury bakterii, ryby wędzone, sery pleśniowe i ser feta, sałatki z dodatkiem majonezu, surowe owoce i warzywa, niepasteryzowane soki owocowe i warzywne. Istotne jest również wybieranie produktów świeżych, o małym stopniu przetworzenia i z małą ilością substancji dodatkowych.

Żywienie doustne (dojelitowe) rekomenduje się stosować, zawsze gdy przewód pokarmowy jest sprawny. Jednak gdy dziecko je bardzo mało, jest wyniszczone, nie należy zmuszać go do standardowego żywienia. Należy rozważyć podanie diety kuchennej lub przemysłowej, poprzez zgłębnik dożołądkowy, bądź PEG’a (gastrostomia). Należy zaznaczyć, iż zgodnie z najnowszymi zaleceniami ESPGHAN optymalnym rodzajem pokarmu w żywieniu przez sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego są diety enteralne. Cechuje je wiele korzyści w stosunku do miksowanej diety kuchennej. W trudnych przypadkach lekarz może zalecić żywienie pozajelitowe. Gdy tylko skutki leczenia choroby nowotworowej ustąpią (zapalenie śluzówek przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia) rekomenduje się stopniowo redukować żywienie pozajelitowe, na rzecz żywienia doustnego. Żywienie rozpoczynamy od diety bezresztkowej, następnie wprowadzamy dietę bezglutenową, później bezmleczną. Następnie stopniowo odstawiamy dietę bezglutenową, potem bezmleczną, na rzecz diety łatwostrawnej.

Przygotowanie posiłków i karmienie małego pacjenta onkologicznego wymaga cierpliwości oraz staranności. Pamiętajmy o wymienionych wyżej trudnościach z jakimi spotyka się dziecko podczas leczenia choroby nowotworowej. Bądźmy wyrozumiali i cierpliwi. Kilkakrotne próby podania produktu i spełnianie życzeń dziecka jest wysoce wskazane.