Choroba nowotworowa dziecka jest zawsze niespodziewaną, bardzo trudną sytuacją. Wiąże się najczęściej z koniecznością pobytu w szpitalu i stosowaniem specjalistycznych terapii. Może pojawić się poczucie bezradności. Możemy jednak, jako rodzice, mieć wpływ na dietę naszego dziecka. Artykuł ten zawiera podstawowe informacje, dotyczące żywienia dzieci w chorobach nowotworowych.

Dlaczego właściwe odżywianie jest tak ważne?

Zarówno proces nowotworowy, jak i często jego leczenie, mogą wpływać niekorzystnie na tolerowanie niektórych posiłków przez dziecko oraz na wykorzystanie zawartych w nich składników odżywczych. Właściwe zaplanowanie diety w trakcie leczenia i rekonwalescencji może pozwolić dzieciom na utrzymanie lub poprawę stanu odżywienia. We wszystkich naszych wątpliwościach żywieniowych może wesprzeć nas specjalista dietetyk.

Co powinna zawierać dieta dziecka z chorobą nowotworową?

To sprawa bardzo indywidualna. Poniżej zostaną przedstawione pewne ogólne zasady, od których mogą istnieć odstępstwa. Zależy to między innymi od rodzaju nowotworu i stosowanego leczenia.

Białka

Białko jest przez nasz organizm wykorzystywane do wzrostu, naprawy tkanek oraz do utrzymania funkcji skóry, komórek krwi, układu odpornościowego czy błony śluzowej przewodu pokarmowego. U dzieci chorujących na nowotwór, które otrzymują w swej diecie zbyt mało białka może dochodzić do utraty mięśni. Deficyty białka wydłużają rekonwalescencję i mogą obniżać odporność na zakażenia. Dziecko po zabiegach chirurgicznych, chemio- czy radioterapii, może potrzebować więcej białka, aby naruszone tkanki mogły regenerować się właściwie. Zmniejsza to również ryzyko infekcji. Białko jest także kluczem do wzrostu i rozwoju młodego organizmu. Podczas choroby dziecka wyraźnie wzrasta na nie zapotrzebowanie.

Dziecko po zabiegach chirurgicznych, chemio- czy radioterapii, może potrzebować więcej białka, aby naruszone tkanki mogły regenerować się właściwie.

Węglowodany

To główne źródło energii. Gdy organizm objęty jest procesem nowotworowym, zapotrzebowanie energetyczne może znacznie wzrosnąć. Specjalnym rodzajem węglowodanów jest błonnik. To niejednorodna grupa substancji. Błonnik ma istotny wpływ na przemieszczanie się pożywienia w naszym układzie pokarmowym.

Tłuszcze

Są niezbędne do budowy struktur komórkowych, wytwarzania hormonów czy przenoszenia niektórych witamin we krwi. Stanowią również podstawowe źródło materiału zapasowego, izolacji cieplnej i osłony mechanicznej.

Woda

Dzięki wodzie mogą zachodzić w naszym organizmie wszelkie niezbędne do życia procesy. Podczas choroby łatwo się odwodnić, zwłaszcza, gdy pojawiają się wymioty czy biegunka. Dlatego właśnie ocena nawodnienia jest niezwykle istotna w procesie leczniczym. Wodę należy popijać raczej między posiłkami, gdyż może dać uczucie pełności i uniemożliwiać przyjęcie odpowiedniej ilości pokarmu.

Witaminy i minerały

W dobrze zbilansowanej diecie niezwykle rzadko dochodzi do niedoborów witamin czy minerałów. Najczęściej dotyczy to witaminy D i wapnia niezbędnych w prawidłowych procesach wzrostu kości. Niektóre leki stosowane w terapii nowotworów mogą obniżać ich poziom. Zawsze informuj lekarza o stosowanych przez dziecko preparatach witaminowych, ponieważ niektóre z nich mogą wchodzić w interakcje z lekami!

Jak dziecko może przyjmować posiłki?

Doustnie

Naturalna droga przyjmowania pokarmów powinna być wybierana zawsze, gdy tylko jest to możliwe. Jeśli zajdzie taka potrzeba, Twoje dziecko może łatwo otrzymać większe ilości składników odżywczych poprzez dodawanie do codziennej diety doustnych preparatów odżywczych takich jak np. Nutridrink, uzupełnianych dodatkowo przez przekąski czy odpowiednie koktajle. Przed wprowadzeniem tego typu zmian w diecie zawsze należy to skonsultować z lekarzem

Sonda dożołądkowa

To cienka elastyczna rurka wprowadzana przez nos do żołądka. Stosowana najczęściej przy kłopotach z połykaniem i brakiem apetytu grożącym wyniszczeniem. Podaje się tą drogą specjalnie przygotowaną półpłynną dietę. Dziecko z założoną sondą powinno być w miarę swoich możliwości dopajane i dokarmiane nawet małymi ilościami drogą doustną. Pozwala to przywracać nawyki związane z przyjmowaniem pokarmu. Nawet wtedy, gdy cały pokarm jest podawany przez sondę, należy pamiętać o higienie jamy ustnej.

Żywienie pozajelitowe

Odbywa się poprzez podawanie specjalnej mieszanki odżywczej bezpośrednio do światła naczyń krwionośnych. Stosuje się tę metodę w przypadku, gdy żołądek lub jelita nie funkcjonują w sposób właściwy. Mieszanki podawane w ten sposób muszą dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych do życia elementów.

Kiedy dziecko przyjmuje sterydy?

W wielu chorobach nowotworowych konieczne jest przyjmowanie leków sterydowych. Podczas ich stosowania dzieci mogą mieć ciągłe uczucie głodu i przybierać na wadze. Sterydy przyczyniają się również do zatrzymywania wody i sodu w organizmie. Wskazana jest tutaj dieta niskosodowa, pełna niskokalorycznych potraw dających poczucie sytości. Brak kontroli nad dietą łatwo może doprowadzić do rozwoju cukrzycy i nadciśnienia.

Działania niepożądane terapii przeciwnowotworowych i ich wpływ na odżywianie

Zaburzenia smaku

Leczenie w chorobach nowotworowych często daje objawy pod postacią zmiany odczuwania smaków (metaliczny lub gorzki posmak, nadwrażliwość na zapachy). Aby zmniejszyć wpływ tych czynników na chęć przyjmowania posiłków przez dziecko warto spróbować następujących sposobów:

  • podawanie schłodzonych posiłków (pachną mniej intensywnie),
  • picie napojów przez słomkę (ominą wiele kubków smakowych),
  • zastąpienie czerwonego mięsa drobiem, rybami,
  • szczególne zwracanie uwagi na higienę jamy ustnej.

Zmiany apetytu

To kolejny częsty problem podczas hospitalizacji onkologicznych. Często zmieniają się ulubione potrawy, a apetyt zazwyczaj ulega zmniejszeniu. Aby sobie z tym poradzić dobrze jest rozłożyć dietę na więcej małych posiłków. Usilne nakłanianie do jedzenia może przynieść zgoła odwrotny skutek. Lepiej pozostawić kilka wartościowych przekąsek, aby dziecko samo mogło po nie sięgnąć, gdy zgłodnieje.

Zaparcia

Aby im przeciwdziałać, należy uwzględnić w diecie dużą zawartość błonnika zawartego w pieczywie pełnoziarnistym, owocach, warzywach a także specjalnych preparatach. Korzystnie działa też spożywanie odpowiedniej ilości wody oraz umiarkowana aktywność fizyczna.

Biegunka

Niektóre leki znacznie przyspieszają pracę jelit. Przeciwdziałanie biegunce jest konieczne, aby nie dopuścić do odwodnienia, spadku masy ciała i osłabienia. Korzystne są następujące modyfikacje dietetyczne:

  • unikanie pokarmów z dużą zawartością błonnika,
  • unikanie tłustych potraw,
  • ograniczenie mleka i soku jabłkowego,
  • spożywanie pokarmów z dużą zawartością sodu i potasu (jeśli nie ma przeciwwskazań),
  • wycofanie produktów z sorbitolem, ksylitolem (gumy do żucia, niektóre słodycze).

Bóle jamy ustnej i gardła

Przy tym problemie pomocne jest utrzymanie półpłynnej konsystencji pokarmów. W przypadku nasilonych dolegliwości, lekarz może zalecić podawanie środka przeciwbólowego pół godziny przed posiłkiem.

Problemy z połykaniem

Choroby nowotworowe oraz stosowane podczas nich terapie mogą czasem powodować problemy z połykaniem. Jeśli Twoje dziecko ma ten kłopot, podawaj miękkie, płynne, łatwe do przełknięcia pokarmy. Czasami dzieci mogą lepiej połykać gęste papkowate płyny niż wodniste. Podawanie wysokokalorycznych, wysokobiałkowych płynnych produktów odżywczych pomaga uzupełnić niezbędne składniki diety w tych momentach, gdy dziecko nie jest w stanie zjeść tradycyjnego pożywienia.

Nudności i wymioty

Objawy niepożądane terapii przeciwnowotworowych bardzo męczą dziecko i niepokoją rodziców. Wywołane chemioterapią, pojawiają się zazwyczaj w dniu przyjęcia dawki leku i mogą utrzymywać się do kilku dni. Te wywoływane radioterapią trwają zazwyczaj do kilku godzin. Bardzo istotne jest nawadnianie. Najlepiej przeprowadzać je wielokrotnie, małymi porcjami. Ta sama zasada odnosi się do posiłków.

Suchość w ustach i gęsta ślina

Radioterapia okolic głowy i szyi, niektóre rodzaje chemioterapii a także pewne leki powodują wysuszenie śluzówek jamy ustnej. U niektórych dzieci mogą dołączyć się problemy z wytwarzaniem śliny – staje się ona gęsta i lepka. Podstawową pomocą jest podawanie często małych ilości płynów. Jeśli to nie wystarczy, lekarz może wskazać preparat typu „sztuczna ślina”.

Przewlekłe zmęczenie

To uczucie znużenia, które nie ustępuje po wypoczynku. Nie ma na nie wpływu również dieta. Dzieci najchętniej sięgają po węglowodany, które działają na szybko, lecz krótko.

Namów Twoje dziecko i komponuj dania tak, by jadło białko, tłuszcze i błonnik w miarę możliwości jednocześnie, w każdym posiłku czy przekąsce. Te składniki mogą pomóc utrzymać bardziej stabilny poziom cukru w krwi. W ten sposób uczucie uzyskanej energii z jedzenia trwa dłużej. Na przykład spróbuj podawać jeden owoc i garść orzechów, albo połącz owoc z białym serem.

Mała liczba białych krwinek

W wielu nowotworach na skutek choroby lub jej leczenia może dojść do obniżenia ilości białych krwinek. Odpowiadają one za zdolności obronne organizmu przed drobnoustrojami. Warto przyjrzeć się wtedy podawanym dziecku posiłkom, aby nie wystawiać jego układu odpornościowego na kontakt ze zbyt dużą ilością bakterii. Należy unikać potraw surowych, niepoddanych obróbce termicznej. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na sposób przechowywania i transportowania posiłków. Oprócz tego konieczne jest ścisłe stosowanie zaleceń higienicznych podczas przygotowywania i podawania posiłków.

Właściwy sposób odżywiania jest ważny w chorobach nowotworowych, ale nie ma sensu toczyć „wojny”, jeśli wprowadzenie któregoś z powyższych zaleceń wywołuje duży sprzeciw dziecka. Nie zapominajmy też, że umiarkowana aktywność fizyczna pobudza apetyt i usprawnia trawienie i przyswajanie pokarmów.