Prawidłowe żywienie ma szczególne znaczenie w okresie dzieciństwa. Właściwie zbilansowana dieta pozwala na zapewnienie niezbędnych składników odżywczych koniecznych do optymalnego rozwoju dziecka. Dlatego w żywieniu dzieci powinno zwracać się szczególną uwagę na organizację posiłków spożywanych w ciągu dnia, profil składników odżywczych, a także kształtowanie właściwych zachowań żywieniowych. Jednak niekiedy dzieci w różnym wieku miewają problemy z brakiem apetytu. Przyczyną tego stanu mogą być bardzo różne np. alergie pokarmowe, infekcje czy zaparcia. Należy pamiętać, że długotrwały niedobór składników odżywczych może spowodować nieprawidłowy rozwój narządów i układów w organizmie dziecka oraz prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego warto wiedzieć jak sobie poradzić z niechęcią do jedzenia u dzieci, aby zapobiec niedożywieniu i jego następstwom.

Problemy żywieniowe u dzieci

Zaburzenia odżywiania u dzieci są istotnym problemem klinicznym. Charakteryzują się one niechęcią do jedzenia, spożywaniem zbyt małych ilości pożywienia, zbyt ubogą dietą akceptowaną przez dziecko, zaburzeniami pory spożywania posiłków lub po prostu odmową spożywania niektórych pokarmów (płynnych lub stałych). Czasowy spadek łaknienia nie jest groźny, jednak w przypadku gdy występuje on długotrwale, może prowadzić do rozwoju niedożywienia i poważnych konsekwencji zdrowotnych. Niedożywienie może wynikać z niedostatecznej podaży składników odżywczych, a także może być skutkiem dostarczania ich w niewłaściwych proporcjach.  Często prowadzi ono również do niedoboru witamin, makro- i mikroelementów, które są niezbędne w wielu procesach fizjologicznych. Konsekwencją niedożywienia jest również opóźnienie procesu wzrastania, zaburzenia koncentracji
i sprawności fizycznej, zmęczenie, a także anemia czy upośledzenie funkcji układu odpornościowego. Dlatego warto podkreślić rolę zbilansowanej diety w rozwoju dzieci i młodzieży. Dostarczanie niezbędnych składników odżywczych zapewnia prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny, a co najważniejsze pozwala na wykształcenie właściwych nawyków żywieniowych, a tym samym powoduje  zmniejszenie ryzyka występowania licznych chorób metabolicznych w kolejnych latach życia dziecka.

Jakie są przyczyny braku apetytu u dziecka?

Brak apetytu stwierdza się u około 25-35% niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Problem ten często niepokoi rodziców i wywołuje wiele frustracji. Istnieje wiele przyczyn zaburzeń odżywiania, a zatem ich leczenie wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Ważne jest jednak ustalenie, czy odmowa jedzenia spowodowana jest fizjologicznym zmniejszeniem łaknienia, czy też jest objawem innych chorób (np.: nieprawidłowości w obrębie przewodu pokarmowego). Dzieci między 1. a 5. rokiem życia często mają zmniejszony apetyt, niż we wcześniejszym okresie życia, jednak jest to zjawisko prawidłowe. W pierwszym roku życia obserwuje się duży przyrost masy ciała, który zwalnia w kolejnych latach. Dlatego też dziecko nie ma już tak dużego zapotrzebowania energetycznego. Mimo braku apetytu, który często budzi obawy rodziców, dziecko rozwija się prawidłowo.

Brak apetytu u rocznego dziecka jest często również przejawem przekory (przejściowo taki problem może wystąpić także u dzieci w wieku 2, 3 i 4 lat). Dzieci w tym wieku przeżywają skok rozwojowy, co dodatkowo zmniejsza ich zainteresowanie przyjmowaniem posiłków. W tym okresie dzieci mogą postrzegać jedzenie jako zło konieczne i wolą poświęcić ten czas na inne czynności. Jednym z problemów jest tzw. selektywne zaburzenie odżywiania, czyli niechęć i odmowa spożywania posiłków o odmiennej niż dotychczas konsystencji, zapachu i smaku. Zjawisko to nazywane jest neofobią, czyli lękiem przed spróbowaniem nowych, nieznanych potraw oraz produktów. W tych przypadkach dzieci mogą jeść jedną bądź kilka konkretnych potraw, a wszelkie próby wprowadzenia innego pożywienia kończą się niepowodzeniem.

Ciągły brak apetytu u starszych dzieci (2-, 3-, 4-latka) bardzo często wytworzony jest nieświadomie przez rodziców jako następstwo codziennych błędów żywieniowych. Awersja do posiłków powstaje stopniowo i tworzy się z różnych powodów np. podawania dziecku zbyt obfitych porcji i przymuszania do zjadania ich w całości. Warto pamiętać, że porcje pożywienia powinny być dopasowane do wieku dziecka i możliwości ich zjedzenia, a karmienie ,,na siłę” może być źródłem zaburzeń karmienia. Zazwyczaj spożywanie posiłku przez dziecko nie powinno przekraczać 20 minut. Inną przyczyną, może być pośpiech, gdy przymuszamy dziecko do jedzenia, kiedy nie jest ono głodne. Zniechęcenie do jedzenia powstaje również na skutek obawy przed krzykiem, karą za powolność lub odmowę posiłku. Niektóre dzieci wytwarzają w sobie odruch obronny. Często zaciskają usta lub przetrzymują w nich jedzenie, a niekiedy po posiłku wymiotują. Dziecko może odmawiać jedzenia w następstwie przeżycia, które kojarzyło się z bólem lub lękiem (zakrztuszenie, zbyt zimne lub gorące jedzenie). Objawiać się to może niepokojem i płaczem. Zdarza się też, że dziecko odmawia jedzenia określonych potraw. Szczególnie dotyczy to pokarmów, które wyróżniają się zapachem, wyglądem lub smakiem. Tym samym może nie chcieć jeść ryb, mięsa czy groszku. Należy wtedy zrozumieć, że dziecko ma specyficzne wymagania żywieniowe i nie zmuszać go do jedzenia tego, co odrzuca. Warto pamiętać, że warunki, jakie stwarzamy dziecku oraz nasza postawa wobec niego, mają szczególny wpływ na chęć jedzenia przez dziecko.

PAMIĘTAJ! Posiłek zjadany jest chętniej, jeśli spożywany jest
w przyjaznej atmosferze, gdy uwaga nie jest rozpraszana przez telewizję, komputer, tablet.

Jedną z przyczyn braku apetytu jest również niewłaściwa dieta. Zaleca się ograniczenie spożycia słodyczy i słodzonych napojów oraz podjadania między posiłkami. Jeżeli dziecko między posiłkami zjada mnóstwo przekąsek, to brakuje mu apetytu na podstawowe posiłki. Warto pamiętać, że u dzieci w wieku przedszkolnym ogólne dobowe spożycie kalorii pozostaje względnie stałe. Jednak wielkość poszczególnych posiłków spożywanych w ciągu dnia może znacznie się zmieniać i nie powinno to budzić niepokoju rodziców. W tej grupie wiekowej, w kształtowaniu nawyków żywieniowych coraz większą rolę zaczynają odgrywać rówieśnicy oraz wzorce przekazywane w środowisku przedszkolnym. Zalecany jest również ruch, szczególnie aktywność na świeżym powietrzu, bowiem zwiększa zapotrzebowanie organizmu na kalorie.

Czy brak apetytu może być objawem choroby?

W kolejnych latach życia dziecka łaknienie może się zmieniać i jest to zjawisko prawidłowe. Jednak niekiedy brak apetytu może być konsekwencją choroby. Jedną z nich jest alergia pokarmowa. W tym przypadku, dzieci po spożyciu pewnych produktów często skarżą się na ból brzucha. Zatem wolą zjeść jak najmniej, aby uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości. Niekiedy rodzicom trudno jednoznacznie określić, który składnik posiłku wywołuje alergię. Dlatego powinno się bacznie obserwować nawyki żywieniowe dziecka, co pozwoli na stwierdzenie, jakich produktów instynktownie unika ich dziecko. Brak apetytu może być również objawem nietolerancji glutenu. Składnik ten powszechnie występuje w nasionach pszenicy, żyta i jęczmienia. Stwierdza się również brak przybierania na wadze, osłabienie organizmu, rozdrażnienie, marudzenie, luźne stolce czy wzdęcia. Nagła utrata apetytu może być również objawem infekcji. Nawet błahe przeziębienie, gorączka znacznie zmniejsza chęć do spożywania pokarmów, co stwierdza się również u osób dorosłych.

Zmniejszone spożycie pokarmu może być również następstwem anemii. Choroba ta wynika z niedoboru żelaza, które jest niezbędnym pierwiastkiem w naszym organizmie. Do głównych objawów anemii zaliczamy:

  • bladość skóry,
  • spadek koncentracji,
  • szybkie męczenie się dziecka,
  • apatyczność,
  • utratę łaknienia.

Brak apetytu może być również konsekwencją zaparć, które wiążą się z bólem w wypróżniania. Dlatego dziecko świadomie unika spożywania posiłków, aby uniknąć powyższych dolegliwości.

Prawidłowe żywienie ma szczególne znaczenie w okresie dzieciństwa.

Apetyt jest w dużym stopniu zależny od wieku dziecka, a jego ograniczenie często jest zjawiskiem fizjologicznym. Mimo to rodzice zazwyczaj obawiają się czy ilość dostarczanego pokarmu zapewni prawidłowy rozwój ich dziecka. Dlatego niezwykle istotne jest ustalenie, kiedy mamy do czynienia z zaburzeniami odżywiania, a kiedy sytuacja mieści się jeszcze w granicach normy. Rodzice często analizują siatki centylowe i obawiają się, czy ilość spożywanego pokarmu umożliwia prawidłowy rozwój dziecka. Warto jednak pamiętać, że masa jak i wysokość ciała dziecka powinny mieścić się w przedziale wartości prawidłowych (tj. 3.-97. centyla). U dziecka niedobór masy ciała możemy stwierdzić, gdy jego masa ciała nie będzie przekraczała 3. centyla dla danego wieku. W zależności od stopnia niedoboru może być on określony jako niedowaga. Kiedy spożywany pokarm nie zapewnia odpowiedniej ilości energii na codzienne potrzeby, to organizm wykorzystuje ją z rozpadu własnych tkanek, co w skrajnych przypadkach przejawia się wychudzeniem. W tych sytuacjach konieczne jest stwierdzenie czy nie wynika ono z postępującej choroby. Jednym z podstawowych warunków prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka jest zbilansowana dieta. Jednak w przypadku dziecka, niekiedy spożycie pełnowartościowych posiłków może być problematyczne. W przypadku braku apetytu u dziecka pomocne mogą być specjalne preparaty żywieniowe, które umożliwią dostarczenie niezbędnych składników odżywczych i tym samym wzmocnienie organizmu.

 

Zadaj pytanie naszym Ekspertom i dowiedz się więcej.  

 

Bibliografia: 

  1. Brydak L, Czochańska J, Duszczyk E, et al., Nasze dziecko: rozwój, pielęgnowanie i wychowanie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2016.
  2. Ciborowska, H., i wsp., Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 359 (2007): 465-469.
  3. Jagielska G.: Zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie,pl
  4. Jak postępować z małym „niejadkiem”? Stanowisko Canadian Paediatric Society, Nutrition and Gastroenterology Committee; Paediatric Child Health, 2012; 17 (8): 455–457. Tłumaczenie: Kaczorowski S.; mp.pl
  5. Krogulska, A., Gaweł, E.: Zaburzenia karmienia u dzieci–codzienny problem każdego pediatry, Pediatria Polska, 2017; 92(1), 75-80.
  6. Majewska M.: Brak apetytu – przyczyny zaburzenia łaknienia u dzieci i dorosłych, poradnikzdrowie.pl
  7. Rybak, A., i wsp.: Ocena częstości występowania oraz możliwości diagnostycznych i terapeutycznych
    w zakresie zaburzeń karmienia u dzieci w Polsce    , Standardy Medyczne. Pediatria 8 (2011): 131-144.
  8. Sybilski, Adam J., i wsp., Zasady żywienia dzieci w drugim i trzecim roku życia, Pediatria i Medycyna Rodzinna 3.6 (2010): 182-188