Żywienie dziecka przed i po operacji serca

W ostatnich latach odnotowuje się zwiększoną częstość występowania wrodzonych wad serca
u dzieci. Są one klasyfikowane jako choroby przewlekłe, które mogą stanowić zagrożenie dla życia, rozwoju i prawidłowego funkcjonowania dziecka. Wady serca mogą przyczyniać się m.in.:

• do wystąpienia niewydolności krążenia,
• obrzęków,
• incydentów zakrzepowo-zatorowych,
• nadciśnienia tętniczego i płucnego.

W tej grupie pacjentów istnieje również duże ryzyko rozwoju niedożywienia, co może niekorzystnie wpływać na przebieg choroby.

Bezpośrednią przyczyną niedożywienia u dzieci z wadami serca jest zaburzenie równowagi pomiędzy ilością przyjmowanego pokarmu, a zapotrzebowaniem energetycznym. Niedożywienie może być wynikiem:

• trudności w karmieniu,
• braku apetytu,
• zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych,
• nudności i wymiotów.

Dodatkowo u pacjentów z wrodzonymi wadami serca stwierdza się także:

• zwiększone zapotrzebowanie energetyczne wynikające z przyspieszonego rytmu serca,
• nasilonej pracy mięśni oddechowych,
• nadmiernego pobudzenia układu współczulnego.

Dlatego często już w okresie przedoperacyjnym zalecane jest wprowadzenie odpowiedniej interwencji żywieniowej, mającej na celu ograniczenie rozwoju niedożywienia i jego konsekwencji.

Obecnie w zasadzie wszystkie wrodzone wady serca mogą być skorygowane chirurgicznie, jednak warto podkreślić, że każdy zabieg chirurgiczny jest poważnym obciążeniem dla organizmu.
W okresie okołooperacyjnym może dochodzić do zaburzenia procesów metabolicznych
w organizmie, które są wynikiem wzrostu stężenia hormonów (adrenaliny, kortyzolu, insuliny), co może prowadzić do rozwoju insulinooporności i nasilenia procesów katabolicznych. Jest to fizjologiczna reakcja w odpowiedzi na stres związany z zabiegiem, która powoduje zmiany
w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów białek i prowadzi do wyczerpania magazynów energetycznych w organizmie. Szczególnie istotnym składnikiem jest białko, które jest niezbędne
w procesie gojenia ran i regeneracji tkanek po zabiegu.

Dlatego też nieprawidłowy stan odżywienia może znacznie zwiększać ryzyko powikłań pooperacyjnych oraz wydłużać czas rekonwalescencji. Zapewnienie odpowiedniej podaży składników odżywczych pozwala na szybki powrót do pełni sił po zabiegu, a tym samym skraca czas hospitalizacji.

Niedożywienie u pacjentów z wadą serca znacznie pogarsza rokowanie i zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych. Dlatego też w celu zapewnienia odpowiedniego stanu odżywienia konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia żywieniowego. Niekiedy jest ono zalecane już przed zabiegiem, co pozwala na uzupełnienie niedoboru składników odżywczych. W skrajnych przypadkach konieczne jest wprowadzenie żywienia przez wziernik nosowo-żołądkowy lub gastrostomię. Jednak równie istotne jest zapewnienie odpowiedniej ilości składników odżywczych, witamin i minerałów po przeprowadzonym zabiegu kardiochirurgicznym. Może to być niezwykle trudne z powodu konieczności ograniczenia ilości płynów, zaburzeń krążenia jelitowego oraz nietolerancji preparatów żywieniowych. Jeżeli jest to możliwe, należy wprowadzić żywienie dojelitowe w ciągu 24-48 godzin po zabiegu. Wykazano, że żywienie w tej formie przynosi wiele korzyści m.in. wspomaga proces gojenia ran oraz funkcje przewodu pokarmowego. Ważne, aby wprowadzona dieta była zbilansowana i zawierała wszystkie niezbędne składniki. W przebiegu dalszego leczenia pomocne mogą być również doustne preparaty żywieniowe, co może przyspieszyć powrót do pełni sił po zabiegu.

1. Floh, A., i wsp.: Nutrition and mesenteric issues in pediatric cardiac critical care. Pediatric Critical Care Medicine 2016; 17.8_suppl: S243-S249.

2. Mari MA i wsp. Congenital Heart Disease and Impacts on Child Development. Braz J Cardiovasc Surg. 2016;31(1):31-7.

3. Medoff-Cooper, B, i wsp. Nutrition and growth in congenital heart disease: a challenge in children. Current opinion in cardiology. 2013; 28.2: 122-129.

4. Mitchell IM, Logan RW, Pollock JC, Jamieson MP. Nutritional status of children with congenital heart disease. Br Heart J. 1995;73:277–283.

5. Wong, JM, i wsp. Nutrition support for children undergoing congenital heart surgeries: a narrative review. World Journal for Pediatric and Congenital Heart Surgery. 2015; 6.3: 443-454.