Zaburzenia odżywiania są typowe dla dzieci, ale często stwierdza się je też u młodzieży w okresie dojrzewania. Pomimo tego, że trudno wskazać jednoznacznie ich przyczynę, sugeruje się, że istotną rolę w ich rozwoju u młodzieży odgrywają predyspozycje genetyczne, problemy rodzinne oraz wzorce idealnej sylwetki promowane przez media. Osoby z bulimią czy anoreksją mają problem z akceptacją własnego ciała, dążą do utraty wagi i obawiają się przytycia. Jednak długotrwałe ograniczanie składników odżywczych prowadzi do ich licznych niedoborów, co może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Dlatego też ważne jest wczesne wprowadzenie kompleksowego leczenia obejmującego dietoterapię, psychoterapię, jak i farmakoterapię.

Czym są zaburzenia odżywiania i jakie są ich konsekwencje?

Zaburzenia odżywiania (takie jak np. anoreksja czy bulimia) są dość powszechnymi i jednocześnie poważnymi przypadłościami, które coraz częściej stwierdza się u młodzieży w okresie dojrzewania. Należą one do grupy zaburzeń psychicznych, jednak ich bezpośrednią przyczyną nie jest jedynie chęć uzyskania szczupłej sylwetki. Bardzo istotną rolę odgrywają również charakterystyczne cechy osobowości chorego, m.in.:

  • ambicja,
  • perfekcjonizm,
  • silna wola,
  • determinacja w dążeniu do osiągnięcia celu.

Ważne są również predyspozycje genetyczne, problemy rodzinne oraz wzorce idealnej sylwetki rozpowszechnione przez media. Przyczyną zaburzeń odżywiania mogą być także trudności
z samoakceptacją oraz nadmierna presja ze strony otoczenia.

Niezależnie od czynników, zaburzenia odżywiania prowadzą do niedoborów składników pokarmowych, witamin oraz mikro- i makroelementów, co ma szczególne znaczenie w okresie dojrzewania. W zależności od stopnia zaawansowania choroby może prowadzić to do:

  • upośledzenia licznych procesów fizjologicznych w organizmie,
  • rozwoju nieprawidłowości układu kostno-szkieletowego,
  • zaburzeń układu hormonalnego.

Dlatego zaburzeń odżywiania nie można bagatelizować i w przypadku gdy podejrzewamy, że problem ten może dotyczyć naszego dziecka, należy jak najszybciej udać się po poradę do specjalisty, aby podjąć odpowiednie leczenie.

Anoreksja – charakterystyka choroby i jej konsekwencje

Anoreksja, nazywana również jadłowstrętem psychicznym, należy do specyficznych zaburzeń odżywiania. Szacuje się, że problem ten dotyczy około 1% populacji młodzieży, szczególnie dziewcząt. Osoby z anoreksją najczęściej rozpoczynają się od stopniowej rezygnacji z pewnych pokarmów w diecie (np. słodyczy czy pieczywa). W miarę rozwoju choroby pojawiają się: obsesyjne zainteresowanie kalorycznością wybranych produktów oraz unikanie spożywania wspólnych posiłków z rodziną. Wprowadzenie nowych zasad „zdrowego odżywiania” daje uczucie kontroli i satysfakcji. W dalszych etapach osoby z anoreksją osiągają bardzo niską wagę ciała, a mimo to nieprawidłowo oceniają swój wygląd, czują się otyli i ciągle odczuwają lęk przed przytyciem, co wpływa na ich samoocenę. Prowadzi to do ciągłego redukowania ilości spożywanych pokarmów. Takiej diecie często towarzyszą intensywne treningi, stosowanie środków redukujących apetyt. Osoby z anoreksją często też prowokują wymioty, stosują środki przeczyszczające lub moczopędne.

Znaczna utrata masy ciała prowadzi do licznych objawów ze strony układu sercowo-naczyniowego, zaburzeń elektrolitowych, zawrotów głowy czy omdleń. W wyniku niedoborów składników pokarmowych stwierdza się również osłabienie kondycji skóry, włosów i paznokci oraz anemię. Dochodzi również do upośledzenia funkcji układu odpornościowego i zwiększenia podatności na infekcje. Anoreksja prowadzi także do rozwoju zaburzeń hormonalnych, które mogą występować np. w postaci zaburzeń miesiączkowania. Charakterystycznym objawem jest również pojawienie się na ciele owłosienia w postaci meszku (lanugo). U osób z anoreksją stwierdza się również zaburzenie fizjologicznych funkcji przewodu pokarmowego oraz metabolizmu. Wyżej wymienione symptomy anoreksji często występują w parze z innymi zaburzeniami o podłożu psychicznym m.in. depresji czy lęków.

Ryzyko wystąpienia poważnych ogólnoustrojowych powikłań anoreksji jest proporcjonalne do stopnia zaawansowania choroby. Niestety często zdarza się, że często młode osoby z anoreksją trafiają do lekarza dopiero w stanie skrajnego wyniszczenia organizmu.

Czym jest bulimia i jakie są jej konsekwencje?

Bulimia (inaczej żarłoczność psychiczna) jest zaburzeniem psychicznym, które stwierdza się u 1-3% populacji, najczęściej kobiet w okresie dojrzewania. Bulimia, podobnie jak anoreksja, zazwyczaj rozpoczyna się u osób, które zbyt restrykcyjnie kontrolują swoją wagę starając się nie przytyć. Najczęściej problem ten dotyka osoby niestabilnych emocjonalnie, impulsywnych, mających większą skłonność do uzależnień czy samookaleczania się. W przebiegu bulimii stwierdza się występowanie natrętnych myśli o jedzeniu, uczucia głodu oraz epizodów objadania się. Osoby z bulimią spożywają duże ilości pokarmu w krótkim czasie (najczęściej do 2 godzin), często w godzinach wieczornych lub nocnych. Zazwyczaj jest to żywność wysokokaloryczna. Objadaniu towarzyszy myśl o utracie kontroli nad sobą, czyli niezdolności do powstrzymania się od jedzenia. Często prowadzi to do poczucia winy, wstydu, a nawet myśli samobójczych. Osoby te, aby uniknąć przyrostu masy ciała, prowokują wymioty, które przynoszą natychmiastową ulgę fizyczną. Często też stosują środki przeczyszczające czy leki moczopędne.  Pomiędzy atakami występują okresy normalnego łaknienia.

Konsekwencją prowokowania wymiotów są:

  • choroby dziąseł,
  • uszkodzenie szkliwa,
  • zaawansowana próchnica.

Obserwuje się także ból i zaczerwienienie gardła, chrypkę czy refluks żołądkowo-przełykowy. Wymioty często prowadzą też do:

  • odwodnienia,
  • zaburzeń gospodarki elektrolitowej,
  • arytmii
  • uszkodzenia nerek.

Stwierdza się również znaczny spadek masy ciała oraz wszelkie następstwa niedoboru składników pokarmowych m.in.: zmęczenie, osłabienie, zaburzenia nastroju, suchą skórę, dyskomfort w jamie brzusznej oraz nieregularne miesiączki, albo ich brak. Objawem charakterystycznym może być również zgrubienie skóry palców (od prowokowania wymiotów). Pojawiają się także stany depresyjne, poczucie wstydu i upokorzenia, napięcie oraz psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i moczopędnych.

Jaką postępować z osobą chorą na anoreksję lub bulimię?

Leczenie zaburzeń odżywiania u dzieci i młodzieży wymaga wsparcia specjalisty. Prawidłowe podejście do problemu powinno obejmować:

  • dietoterapię,
  • psychoterapię,
  • farmakoterapię.

Celem leczenia jest przywrócenie prawidłowego wzorca odżywiania i modyfikacji nieprawidłowych przekonań dotyczących jedzenia, wagi i kształtu ciała. Konieczne jest również wyrównanie stanu odżywienia i poprawa kondycji chorego. Interwencja żywieniowa powinna być poprzedzona oceną stanu pacjenta i przeprowadzeniem wywiadu żywieniowego. U pacjentów ze znacznym stopniem wychudzenia oraz odmawiających przyjmowania zalecanych porcji posiłków drogą doustną, niekiedy wprowadza się żywienie dożylne. Dieta doustna musi być odpowiednio zbilansowana, a jej wartość energetyczna powinna wzrastać stopniowo. Żywienie doustne powinno obejmować 4-6 posiłków spożywanych w stałych odstępach wynoszących 3-4 godziny. W diecie natomiast powinny przeważać niskoprzetworzone źródła węglowodanów (np. razowe produkty zbożowe), przy czym cukry proste należy ograniczyć do minimum. Pokarmy tłuszczowe powinny być łatwo przyswajalne i lekkostrawne (masło, oleje roślinne, awokado). Ważna jest również odpowiednia ilość pełnowartościowego białka. W razie potrzeby składnik ten można uzupełniać przy pomocy wysokoproteinowych preparatów odżywczych, co pozwala na nasilenie procesów anabolicznych w organizmie. W przypadku wystąpienia niedoborów konkretnych składników mineralnych czy witamin należy uwzględnić w diecie produkty, które pozwolą na ich dostateczną podaż lub wprowadzić odpowiednią suplementację.

Kompleksowe oraz indywidualne podejście do pacjenta znacznie zwiększa skuteczność prowadzonego leczenia zaburzeń odżywiania, a także pozwala na ograniczenie konsekwencji niedożywienia.

 

Zadaj pytanie naszym Ekspertom i dowiedz się więcej.  

 

Bibliografia:

  1. Borowiecka-Kluza J., Zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia),pl
  2. Ciborowska, H., i wsp. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 359 (2007): 465-469.
  3. Grzymisławski M, Adamski Z, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Dietetyka kliniczna. PZWL; 2020.
  4. Kędra, E. i wsp. Zaburzenia odżywiania–znak naszych czasów, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 1.2 (2011): 169-175.
  5. Pilch, Wanda, i wsp. Racjonalne odżywianie i jego wpływ na zdrowie, Hygeia Public Health 46.2 (2011): 244-248.