Niedożywienie stwierdza się u 8-32% dzieci z nowo rozpoznaną chorobą nowotworową, co znacznie wpływa na skuteczność prowadzonego leczenia i pogarsza rokowania. Niedożywienie stanowić jeden z objawów choroby lub pojawić się jako powikłanie leczenia onkologicznego. Nieprawidłowy stan odżywienia zwiększa śmiertelność, przyczynia się do gorszej tolerancji chemioterapii, zwiększa ryzyko zakażeń oraz zaburzeń funkcji wątroby i nerek. Dlatego też zachowanie właściwego stanu odżywienia jest istotnym elementem leczenia onkologicznego, bowiem pozwala na poprawę komfortu życia pacjenta, przyspiesza rekonwalescencję, a także poprawia rokowania.

Wsparcie psychologiczne dziecka z rakiem

Choroby nowotworowe u dzieci i ich powikłania

Choroby nowotworowe są jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie i także w Polsce. Mimo tego, że występują one znacznie rzadziej u dzieci niż u osób dorosłych, wciąż stanowią jedną z częstszych przyczyn zgonu. Jest to związane z późnym postawieniem diagnozy, co znacznie wpływa na skuteczność prowadzonego leczenia. W populacji dzieci głównie stwierdza się nowotwory układu krwiotwórczego (białaczki, chłoniaki), a także guzy w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

U pacjentów onkologicznych często stwierdza się objawy niedożywienia. Problem ten dotyczy od 8% do nawet 32% dzieci z nowo rozpoznaną chorobą nowotworową, a u niemal 40% w późniejszym etapie rozwoju choroby rozpoznaje się tzw. zespół wyniszczenia organizmu (tzw. kacheksję), co znacznie wpływa na skuteczność prowadzonego leczenia i pogarsza rokowania.

Dlaczego u dzieci z chorobą nowotworową rozwija się niedożywienie?

Niedożywienie u dzieci związane jest ze zmniejszeniem ilości przyjmowanego pożywienia oraz zaburzeniami wchłaniania w obrębie przewodu pokarmowego. Może ono stanowić jeden z objawów choroby lub pojawić się jako powikłanie leczenia onkologicznego. Mechanizm rozwoju niedożywienia jest wieloczynnikowy. Często jest ono związane z przewlekłym stanem zapalnym i nadmierną produkcją cytokin i neuropeptydów, które hamują ośrodek łaknienia. Dodatkowo mogą one wpływać na równowagę hormonalną, zmniejszają wydzielanie insuliny, a jednocześnie zwiększają uwalnianie noradrenaliny, adrenaliny czy glukagonu. Powyższe czynniki zaburzają metabolizm i nasilają procesy kataboliczne. Często dochodzi również do wyczerpania rezerw węglowodanów, tłuszczów i białek
w organizmie, a w konsekwencji do nasilonego rozpadu białek mięśni szkieletowych i trójglicerydów tkanki tłuszczowej, co prowadzi do zaniku mięśni i tkanki podskórnej.

Niedożywienie jako powikłanie leczenia onkologicznego

Leczenie onkologiczne może w bardzo krótkim czasie wpłynąć na stan odżywienia pacjenta. Związane jest to z działaniami niepożądanymi, które obserwuje się w trakcie chemioterapii. Substancje przeciwnowotworowe wykazują działanie toksyczne również na zdrowe, szybko dzielące się komórki organizmu. W związku z tym w trakcie leczenia onkologicznego stwierdza się typowe powikłania ze strony przewodu pokarmowego, do których zaliczamy:

  • nudności i wymioty,
  • zmiany smaku i powonienia,
  • zaburzenia perystaltyki i składu flory jelitowej,
  • zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych,
  • uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej,
  • bóle brzucha, zaparcia lub biegunki.

Powyższe objawy są zależne od rodzaju leku, dawki i schematu terapii. Warto również pamiętać, że
w przypadku nasilonych i długotrwale utrzymujących się działań niepożądanych istnieje duże ryzyko rozwoju niedożywienia, co może wymagać podjęcia odpowiedniej interwencji żywieniowej.

Jak stan odżywienia wpływa na przebieg choroby nowotworowej i skuteczność leczenia onkologicznego?

Niedożywienie w onkologii dziecięcej stanowi istotny problem kliniczny. Często komplikuje przebieg choroby i jej leczenia. Nieprawidłowy stan odżywienia zwiększa śmiertelność oraz przyczynia się do gorszego tolerowania chemioterapii.

Znaczne osłabienie organizmu jest również częstym powodem zmiany schematu leczenia (przerwy w terapii) czy zmniejszania dawek leków, co również wpływa na jego skuteczność.

Niedożywienie zwiększa także ryzyko powikłań, np.: zakażeń układu moczowego, oddechowego czy pokarmowego oraz zaburzeń funkcji wątroby czy nerek. U pacjentów niedożywionych stwierdza się również pogorszenie nastroju, apatię, wzmożoną drażliwość i zwiększone ryzyko depresji.

Właściwy stan odżywienia jest niezbędny do zachowania prawidłowego procesu wzrastania i rozwoju, a także sprzyja rekonwalescencji i poprawia jakość życia pacjentów onkologicznych. Dobry stan ogólny pacjenta jest jednym z czynników warunkujących dalsze leczenie onkologiczne oraz dostosowanie jego intensywności. W związku z tym w przypadku stwierdzenia dużego ryzyka rozwoju niedożywienia, konieczne jest wprowadzenie odpowiedniej interwencji żywieniowej.

Piśmiennictwo

  1. Balcerska, A.: Epidemiologia chorób nowotworowych u dzieci. Forum Medycyny Rodzinnej. 2009; Vol. 3. No. 1.

  2. Bauer, J. i wsp.: Important aspects of nutrition in children with cancer. Advances in Nutrition2 (2011): 67-77.

  3. Tejza, B. i wsp.: Niedożywienie u dzieci z chorobą nowotworową. Pediatria Polska, 2011; 86(2), 169–178.

  4. Tokajuk A., i wsp.:. Problem niedożywienia u chorych na nowotwory. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2015; 9(1), 23-29.