Diagnostyka zaburzeń rytmu serca u dzieci

W ostatnich latach stwierdza się coraz więcej przypadków zaburzeń rytmu serca u dzieci. Wynika to ze stosowania coraz dokładniejszych metod diagnostycznych, które umożliwiają rozpoznanie arytmii już w trakcie wieku płodowego. U zdrowych dzieci rytm zatokowy jest zmienny. Przyspieszeniu ulega w czasie wdechu zwolnieniu w czasie snu. Zmienia się on również w trakcie wysiłku, stresu czy gorączki. Ponadto rytm zatokowy zmienia się również wraz z wiekiem. Najszybszy występuje u noworodka, a wraz z rozwojem dziecka ulega spowolnieniu. Dlatego w trakcie oceny rytmu zatokowego ważne jest odniesienie się do norm dla danego wieku. Zbyt szybki rytm nazywany jest tachykardią (tachyarytmią), natomiast zbyt wolny – bradykardią (bradyarytmią). Jednak niekiedy zdarza się, że rytm serca może być całkowicie niemiarowy.

Arytmia może występować przejściowo lub mieć charakter trwały. Zaburzenia rytmu serca może pojawić się w każdym wieku, niekiedy już w wieku płodowym. Mogą być one wywołane wieloma czynnikami, jednak znaczna ich część rozwija się z nieznanej przyczyny. Zaburzenia rytmu serca mogą być również spowodowane przez różne choroby. Do rozwoju arytmii przyczyniają się infekcje, zaburzenia elektrolitowe czy zapalenie mięśnia sercowego. Zaburzenia rytmu serca mogą być również następstwem mechanicznego uszkodzenia serca w wyniku urazu lub w przebiegu operacji kardiochirurgicznej. Arytmie mogą również powodować niektóre leki, substancje pobudzające, a także stres. Arytmie stwierdza się również niezależnie od występowania zmian w budowie serca, jednak niekiedy może być ona wynikiem procesu zapalnego czy wady mięśnia sercowego. Najczęściej zaburzenia rytmu serca stwierdza się u pacjentów po operacjach kardiochirurgicznych, jednak niekiedy mogą one wystąpić w odległym okresie od przeprowadzonego zabiegu.

Objawy obserwowane w trakcie arytmii są zależne od stanu układu krążenia, częstości rytmu serca oraz czasu trwania arytmii. Długotrwałe zaburzenia rytmu serca mogą prowadzić do uszkodzenia mięśnia sercowego, a w niektórych przypadkach istnieje ryzyko nagłego zgonu. Niekiedy objawy mogą być mało charakterystyczne, szczególnie u małych dzieci i niemowląt. W tej grupie pacjentów stwierdza się osłabione łaknienie, wymioty, bladość skóry czy drażliwość. Objawy arytmii wynikają z zaburzeń przepływu krwi w organizmie. Ograniczenie ilości krwi docierającej do mózgu może prowadzić do wystąpienia zawrotów głowy, osłabienia, męczliwości, duszności i omdleń. Ponadto znaczne przyspieszenie rytmu serca może być odczuwane jako kołatanie. Jednak w większości przypadków arytmii u dzieci nie towarzyszą żadne niepokojące objawy, a zaburzenia rytmu serca diagnozuje się przypadkowo.

Standardowym badaniem pozwalającym na zdiagnozowanie zaburzeń rytmu serca jest badanie elektrokardiograficzne (EKG). Jest to nieinwazyjne badanie serca, które może być z łatwością wykonywane zarówno u nastolatków jak i noworodków. Nie wymaga ono specjalnych przygotowań. Przed badaniem pacjent może spożywać posiłki. Warto jednak wytłumaczyć dziecku, na czym polega badanie i w jakim celu jest wykonywane. Należy również pamiętać, że dziecko w trakcie badania powinno być zrelaksowane. Dlatego konieczne jest stworzenie przyjaznej atmosfery. Badanie EKG u dzieci przeprowadza się, podobnie jak u dorosłych, w pozycji leżącej. U noworodków zalecane jest, aby badanie było przeprowadzane w czasie snu. Rozdrażnienie dziecka może uniemożliwiać właściwą interpretację wyników badania, dlatego niekiedy konieczne jest podanie środków uspokajających lub nasennych. Pomocny może być również podany przed badaniem smoczek lub butelka z pokarmem. Warto również pamiętać o zabraniu z domu ulubionych zabawek.

Przed badaniem EKG należy zdjąć ubranie z górnej części ciała, a do skóry przyczepiane są specjalne elektrody. Typowo zapis EKG wykonuje się przy użyciu 12 elektrod (6 kończynowych i 6 przedsercowych, umieszczonych na powierzchni klatki piersiowej). Są one pokryte specjalnym żelem, co umożliwia lepsze przewodzenie impulsów elektrycznych. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie szczegółowego zapisu ze wszystkich obszarów serca, który przetwarzany jest przez urządzenie i przedstawiany w formie krzywej EKG. W zapisie EKG można wyróżnić załamki, odcinki i odstępy, które obrazują skurcz i rozkurcz przedsionków i komór, a także czas przewodzenia impulsu pomiędzy różnymi elementami serca. Kardiolog analizuje czas trwania, wielkość oraz kształt pojawiania się załamków i na tej podstawie może określić typ arytmii. Na podstawie krzywej EKG można również zdiagnozować przerost przedsionków czy komór oraz stwierdzić wystąpienie ewentualnych zmian wynikających
z zaburzeń przepływu krwi w mięśniu sercowym.