Najczęstsze problemy żywieniowe u dziecka z wadą serca

Wady wrodzone serca stanowią najliczniejszą grupę chorób układu krążenia u dzieci. Charakteryzują się występowaniem nieprawidłowości w budowie anatomicznej mięśnia sercowego, jego położeniu lub funkcjonowaniu. Częstość wrodzonych wad serca wynosi około 8-10 przypadków na 1000 urodzonych dzieci. Klasyfikuje się je jako choroby przewlekłe. Mimo tego, że występują one stosunkowo rzadko, wady serca powodują upośledzony przepływ krwi, a tym samym stanowią poważne zagrożenie życia pacjenta. Dodatkowo mogą znacznie wpływać na proces rozwoju
i prawidłowego funkcjonowania dziecka.

U pacjentów z wrodzoną wadą serca stwierdza się takie objawy jak:

• duszność,
• zmęczenie,
• zawroty głowy,
• częste infekcje dróg oddechowych,
• arytmia i sinica.

W zależności od stopnia nasilenia tych objawów mogą one powodować znaczne ograniczenia
w codziennej aktywności, a tym samym bezpośrednio wpływać na rozwój emocjonalny i poznawczy dzieci. Ponadto wady serca mogą przyczyniać się m.in.:

• do wystąpienia niewydolności krążenia,
• obrzęków,
• incydentów zakrzepowo-zatorowych,
• nadciśnienia tętniczego i płucnego.

W tej grupie pacjentów istnieje również duże ryzyko rozwoju niedożywienia, co może niekorzystnie wpływać na przebieg choroby, zwiększać ryzyko powikłań po zabiegu kardiochirurgicznym oraz wydłużać czas rekonwalescencji.

Niedożywienie i zaburzenia rozwoju od dawna uznawane są za powszechnie występujące, ogólnoustrojowe konsekwencje wrodzonych wad serca. Szacuje się, że problem ten może dotyczyć nawet 50-60% pacjentów i jest szczególnie nasilony u niemowląt z sinicą.

Niedożywienie u dzieci z wadą serca charakteryzuje się niedoborem masy ciała i wzrostu. Jednak często występują również specyficzne niedobory żywieniowe (białka, żelaza, magnezu, witamin). Powszechnie wiadomo, że dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych pozwala na zachowanie prawidłowego procesu wzrostu dziecka. Niedożywienie może prowadzić do licznych zaburzeń procesów fizjologicznych w organizmie, a tym samym przyczyniać się do wystąpienia:

• nieprawidłowości czynnościowych mięśnia sercowego,
• dysfunkcji śródbłonka naczyniowego,
• zaniku mięśni szkieletowych,
• rozwojuinsulinooporności,
• a także upośledzać funkcje układu odpornościowego.

W związku z tym niedożywienie u pacjentów z wrodzonymi wadami serca przyczynia się do wzrostu śmiertelności i zwiększa częstość występowania powikłań pooperacyjnych. Dodatkowo może ono również wydłużać czas rekonwalescencji po zabiegu kardiochirurgicznym. Dlatego też utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia jest ważnym elementem opieki nad dzieckiem z wadą serca.

Powody zaburzeń odżywienia u dzieci z wrodzonymi wadami serca są różnorodne. Bardzo częstą podłożem są zaburzenia i dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Mogą one uniemożliwiać przyjmowanie pokarmów w odpowiednich ilościach, a także przyczyniać się do wystąpienia zaburzeń procesu wchłaniania składników odżywczych. U dzieci z wadami wrodzonymi serca często stwierdza się nasilone nudności i wymioty. Dolegliwości te mogą powodować brak apetytu, a tym samym prowadzić do zmniejszonej podaży pokarmu. Do obniżonego łaknienia mogą przyczyniać się również stosowane leki (np. diuretyki). Kolejnym problemem są trudności występujące w trakcie karmienia. Niemowlęta często męczą się i tracą oddech przy najmniejszym wysiłku, a tym samym mogą mieć trudności z ssaniem mleka matki. Dodatkowo w przebiegu choroby zalecane jest ograniczone spożycie płynów, które w przypadku niemowląt stanowią podstawę diety. U dzieci z wadą serca mogą również wystąpić zaburzenia koordynacji ssania i połykania, co może być przyczyną niedostatecznej podaży pokarmu. Ponadto w przypadku współistniejącej niewydolności serca, często stwierdza się nasilone objawy refluksu żołądkowo-przełykowego, co także może utrudniać proces karmienia. Niekiedy u tych dzieci występują również zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych w obrębie jelita. Mogą one wynikać z niedotlenienia błony śluzowej jelita, co prowadzi do utraty tłuszczy i białka ze stolcem.

Niedożywienie może być wynikiem nie tylko zmniejszonej podaży składników odżywczych, ale także zwiększonego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Wynika ono z niewydolności krążenia i związanej z nią tachykardii (przyspieszonego rytmu serca), nasilonej pracy mięśni oddechowych oraz zwiększonego pobudzenia układu współczulnego. W związku z tym podaż energii u pacjentów z wrodzoną wadą powinna być o około 10-20% większa niż u dzieci zdrowych. Dlatego też w przypadku zaobserwowania braku przyrostu masy ciała i innych objawów niedożywienia, lekarz prowadzący zaleca wprowadzenie dedykowanych preparatów, które pozwolą na uzupełnienie niedoborów żywieniowych.

1. Cherry, R, i wsp. Żywienie niemowląt w sytuacjach szczególnych. Pediatria po dyplomie, 2009; 13, 4: 42-51.

2. Hoffman JI, Kaplan S. The incidence of congenital heart disease. J Am Coll Cardiol 2002;39:1890-900.

3. Floh, A., i wsp.: Nutrition and mesenteric issues in pediatric cardiac critical care. Pediatric Critical Care Medicine 2016; 17.8_suppl: S243-S249.

4. Malec E. i wsp. Dziecko z wadą serca. Poradnik dla rodziców. Zespół Wydawnictwa Medycyna Praktyczna.

5. Mari MA i wsp. Congenital Heart Disease and Impacts on Child Development. Braz J Cardiovasc Surg. 2016;31(1):31-7.

6. Medoff-Cooper, B, i wsp. Nutrition and growth in congenital heart disease: a challenge in children. Current opinion in cardiology. 2013; 28.2: 122-129.

7. Mitchell IM, Logan RW, Pollock JC, Jamieson MP. Nutritional status of children with congenital heart disease. Br Heart J. 1995;73:277–283.

8. Wong, JM, i wsp. Nutrition support for children undergoing congenital heart surgeries: a narrative review. World Journal for Pediatric and Congenital Heart Surgery. 2015; 6.3: 443-454.