Jak zapobiegać niedożywieniu podczas leczenia choroby nowotworowej?

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia niedożywienie jest sytuacją kiedy dochodzi do nie dostarczenia właściwej ilości energii, składników odżywczych (białek, tłuszczu, węglowodanów) do organizmu. Wyróżnia się trzy rodzaje niedożywienia:

• Marasmus, gdzie ubytek masy ciała spowodowany nieodpowiednią ilością białka, energii oraz składników odżywczych w diecie. Zmniejszenie masy ciała następuje tutaj kosztem ubytku masy mięśniowej. Zauważyć można suchą pomarszczoną skórę oraz starczy wygląd twarzy. Wynikiem niedożywienia jest znaczne upośledzenie wzrostu u dzieci, brak natomiast obrzęków oraz stłuszczenia wątroby. U chorych onkologicznych mogą wystąpić wymienione zmiany nawet, gdy nie występują zaburzenia wchłaniania oraz przewód pokarmowy funkcjonuje prawidłowo.
• Kwashiorkor, który występuje przy niedostatecznej podaży białka. Dochodzi tu do nasilonego katabolizmu (ogółu reakcji metabolizmu prowadzących do rozpadu związków złożonych na prostsze cząsteczki). Powszechnie obserwuje się zmiany koloru skóry i wypadanie włosów. Występuje również jadłowstręt, obrzęki, hipoalbuminemia (obniżone stężenie kluczowych białek osocza krwi – albumin) oraz tzw. księżycowata twarz.
• Mieszane, stanowiące dalszy etap niedożywienia typu marasmus. Występuje u przewlekle chorych pacjentów w stanach dużego hiperkatabolizmu, przy nieodpowiednim dowozie białek i substancji energetycznych. Następuje tutaj pogorszenie wszystkich wskaźników stanu odżywienia (spadek masy ciała, obniżenie odporności komórkowej, obniżenie stężenia białek w surowicy, zaburzenia gospodarki wodno – elektrolitowej).

Do niedożywienia u małych, onkologicznych pacjentów dochodzi z kilku powodów.

Pierwszy z nich to niewystarczająca wartość energetyczna diety. Żywienie może być utrudnione z powodu braku apetytu, umiejscowienia guza w miejscu utrudniającym gryzienie czy przełykanie. Powszechne jest także, uczucie nadmiernej sytości pojawiające się po spożyciu niewielkiej ilości pokarmu.

Następnym problemem jest nadmierna utrata substancji odżywczych, która spowodowana jest  zaburzeniami trawienia oraz wchłaniania. Wraz z chorobą onkologiczną pojawia się jednocześnie zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze, co spowodowane jest rozrostem guza oraz towarzyszącymi infekcjami. Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż zaburzenia metaboliczne, które obserwowane są w chorobie nowotworowej, upośledzają przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów.

Niedożywienie często wynika również z nietolerancji leczenia. Może być skutkiem ubocznym chemioterapii, radioterapii i leczenia chirurgicznego.

Niedożywienie to istotny problem przy chorobie nowotworowej. Jego konsekwencje mogą być poważne i obejmują: utratę masy mięśniowej, upośledzenie pracy układu odpornościowego, gorszą tolerancję leczenia, pogorszenie samopoczucia, upośledzenie rozwoju psychicznego i fizycznego.

Mniejsza masa mięśniowa skutkuje szybką męczliwością. To z kolei upośledza, bądź  całkowicie uniemożliwia aktywność fizyczną, zniechęcając pacjenta do podjęcia jakiejkolwiek czynności. Osłabienie odporności, skutkuje większym ryzykiem infekcji. Utrudnione jest gojenie ran oraz łatwiej dochodzi do powikłań pooperacyjnych. Gorsza tolerancja leczenia (chemioterapii, radioterapii) prowadzić może do szybszego zakończenia leczenia, czy też odstąpienia od niezwykle ważnej terapii na pewien czas. Gorsze samopoczucie z kolei skutkuje gorszym nastawieniem do leczenia, apatią, a nawet depresją.

Niedożywienie jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci i młodzieży, gdyż wpływa niekorzystnie na intensywny w tym okresie rozwój psychiczny i fizyczny młodego organizmu.

Niedożywienie uważane jest za wysoce niekorzystny czynnik rokowań.

Dzięki odpowiedniemu leczeniu żywieniowemu, można zapobiec niedożywieniu.  Leczenie żywieniowe realizować należy za pomocą odpowiednio zbilansowanej diety. Powinna ona pokrywać zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe, ustalone indywidualnie z lekarzem prowadzącym i dietetykiem. Makro i mikroskładniki  powinny być przyjmowane w ilości zgodnej z wiekiem, płcią, aktualnym stanem zdrowia oraz aktywnością fizyczną.  Należy zaznaczyć, że zapotrzebowanie u dzieci z chorobą nowotworową jest większe niż u ich zdrowych rówieśników.

Najlepiej podawać 5 a nawet 6 posiłków. Posiłki należy komponować na bazie „Zdrowego talerza”. Dobrym uzupełnieniem posiłków będą gotowe preparaty do podaży doustnej, które należą do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego np. dostępny w różnych smakach NutriKid Multi Fibre, który jest dedykowany dla dzieci powyżej 1. roku życia oraz Infatrini, czy też Infatrini Powder dedykowane najmłodszym pacjentom (od urodzenia). Preparaty te pomagają w dostarczeniu odpowiedniej ilości białka i innych składników odżywczych. Gotowe preparaty są wsparciem w walce z niedożywieniem.

Na zdrowym talerzu powinny znajdować się składniki pokarmowe w właściwych ilościach i proporcjach. Szczególną uwagę należy zwrócić na białko, którego zalecana ilość w codziennej diecie, może wynosić nawet 2 g na kg/mc.  W dziennym zapotrzebowaniu na energię powinno stanowić 15-20%. Białko bierze udział w regeneracji zużytych i budowy nowych tkanek (leczenie ran, odleżyn), bierze również udział w skurczu mięśni, wpływa na odporność, transportuje niektóre witaminy i związki mineralne. Białko dzielimy na pełno- i niepełnowartościowe. Pełnowartościowe białko zawiera wszystkie niezbędne aminokwasy. Jego źródłem są jajka, ryby, mięso np. z kurczaka, z indyka, czy też nabiał (mleko, jogurt, maślanka, sery). Natomiast, źródłem niepełnowartościowego białka jest pieczywo, kasze, ryż, makaron oraz warzywa i owoce. Wyjątkiem z świata roślinnego są warzywa strączkowe tj. fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, gdyż zawierają pełnowartościowe białko w przeciwieństwie do innych produktów roślinnych.

Kolejnym składnikiem pokarmowym jest tłuszcz, który chroni narządy wewnętrze przed urazem i stanowi zapasowe źródło energii. Wraz z tłuszczem do organizmu dostarczane są witaminy A, D, K, E (witaminy rozpuszczalne w tłuszczach). Tłuszcz to najbardziej energetyczny składnik diety. Najlepszy jest ten pochodzenia roślinnego, czyli oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej z pestek dyni, olej lniany, masło orzechowe, masło migdałowe, nasiona np. sezamu oraz tłuszcz pochodzenia odzwierzęcego – masło 82-83% tłuszczu, gdyż jest łatwostrawne i łatwoprzyswajalne, a także nie zawiera dodatkowych składników chemicznych. Tłuszcz zwiększa gęstość energetyczną  potraw. Do produktów o dużej gęstości energetycznej należy np. śmietana 30- 36% zawartości tłuszczu. Może być używana do zagęszczania zup, sosów lub jako deser (bita śmietana z owocami, rurka z bitą śmietaną). Dużą gęstość energetyczną mają również sery.

Uzupełnieniem wartości energetycznej posiłków są węglowodany. Wpływają na lepsze przyswojenie białek i tłuszczu w diecie. Dobrze jest przygotowywać posiłki z dodatkiem produktów węglowodanowych o niskim stopniu przetworzenia. Jeżeli dziecko nie odczuwa dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, można podawać produkty ze zwiększoną ilością błonnika pokarmowego tj. chleb graham, kasza gryczana, surowe warzywa w postaci surówek, soków.

Należy proponować dziecku produkty i potrawy lubiane oraz chętnie zjadane. Jednocześnie, celem urozmaicenia diety, należy wymyślać posiłki nowe i atrakcyjnie wyglądające. Potrawy powinno się podawać w ulubionych naczyniach często i w małych ilościach. Najlepiej posiłki jeść z dzieckiem. Aby uatrakcyjnić posiłek, można rozłożyć serwetkę np. z postacią z bajki. Nich dziecko kojarzy posiłek z czymś przyjemnym. Między posiłkami dziecko powinno mieć możliwość jedzenia wysokoenergetycznych przekąsek tj. orzechy, kawałki sera, domowe ciasteczka, czy też popcorn. Do posiłków można również dodawać preparaty doustne, takie jak NutriKid Multi Fibre, czy też Infatrini lub Infatrini Powder. Działanie te stanowią skuteczną metodę profilaktyki niedożywienia.

Przykładowe propozycje posiłków wysokoenergetycznych dla dziecka chorego onkologicznie  (wielkość porcji i ilość poszczególnych składników musi zostać dostosowana do wieku dziecka oraz aktualnych możliwości i potrzeb pacjenta).

Posiłek 1

Lane kluski na mleku z dodatkiem  truskawkowego  preparatu NutriKid Multi Fibre

Posiłek 2

Bułka pszenna z masłem, szynką z indyka i pomidorem bez skóry

Posiłek 3

Zupa jarzynowa z ziemniakami z dodatkiem śmietany 36% tłuszczu

Posiłek 4

Filet z dorsza z sosem koperkowym, domowymi frytkami z piekarnika oraz surówką z marchwi i jabłka

Posiłek 5

Budyń czekoladowy z dodatkiem NutriKid Multi Fibre o smaku czekoladowym

Posiłek 6

Omlet z dwóch jaj z dodatkiem preparatu białkowego

U dzieci z chorobą nowotworową często pojawiają się utrudnienia związane z przyjmowaniem posiłków. Zatem nie zawsze istnieje możliwość realizacji wyżej opisanego sposobu żywienia. Pobyt w szpitalu, przeprowadzane badania i zabiegi, powodują niechęć dojedzenia. Dodatkowo żywienie utrudnia fakt, że prawie do wszystkich badań i zabiegów dziecko musi być na czczo. Naprzeciw temu problemowi wychodzi tzw. żywność specjalnego przeznaczenia medycznego np. NutriKid Multi Fibre będące wsparciem, gdy pacjent zmaga się z niedożywieniem związanym z chorobą. Ich stosowanie zawsze należy skonsultować z lekarzem lub dietetykiem.

Jeden taki preparat to pełnowartościowy zbilansowany posiłek. W małej objętości, znajduje się tutaj duża ilość energii, łatwo przyswajalnego białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin oraz związków mineralnych.

Połączenie wyżej opisanego sposobu żywienia z żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego jest bardzo dobrym pomysłem. Pozwala zachować masę ciała i zapobiec niedożywieniu. W sytuacji kiedy każda łyżka zupy, kęs chleba, czy łyk wody ma znaczenie, preparaty do żywienia doustnego mogą być zbawienne. Preparaty te można podać na każdym etapie leczenia. Małe opakowanie jest wygodne, można je zawsze mieć ze sobą.