Częstym problemem z jakim spotykają się rodzice u dzieci jest odmawianie przyjmowania posiłku, spożywanie tylko wybranych produktów lub ogólna niechęć do jedzenia. 

Niejadek w domu to powód licznych zmartwień i frustracji jego rodziców. Miejmy jednak na uwadze, że u części dzieci (pomimo obaw opiekunów) ich apetyt jest prawidłowy względem wieku i rozwoju, ale w innych przypadkach problem ten może okazać się poważny i prawidłowe określenie jego podłoża warunkuje dobór odpowiedniego leczenia.  Należy pamiętać, że istnieje wiele przyczyn zaburzeń odżywiania i w tej sytuacji szczególnie istotne jest indywidualne podejście do pacjenta.

Niechęć dziecka do jedzenia

Dlaczego dziecko odmawia jedzenia?

Brak apetytu u dziecka dotyczy około 25-35% niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Problem ten często niepokoi rodziców i wywołuje wiele frustracji, jednak w większości przypadków łaknienie ich dzieci jest odpowiednie dla wieku i tempa rozwoju.

Istnieje wiele przyczyn zaburzeń odżywiania, a zatem ich leczenie wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Ważne jest jednak ustalenie, czy odmowa jedzenia spowodowana jest fizjologicznym zmniejszeniem łaknienia, czy też jest objawem innych chorób (np.: nieprawidłowości w obrębie przewodu pokarmowego czy zaburzeń neurologicznych).

Długotrwała niechęć do jedzenia może prowadzić do:

  • niedożywienia,
  • niedoborów witamin oraz makro- i mikroelementów,

a w konsekwencji do zahamowania wzrostu oraz rozwoju psychomotorycznego, a także zaburzeń procesów fizjologicznych. Dlatego też stała niechęć dziecka do jedzenia wymaga odpowiedniej interwencji żywieniowej.

Czy moje dziecko je za mało?

W pierwszym roku życia masa ciała przeciętnego niemowlęcia zwiększa się o 7 kg, a długość ciała
o 21 cm. Jednak w kolejnych latach rozwój fizyczny dziecka nie jest już tak intensywny, a w związku
z tym zmienia się jego łaknienie. Mimo tego często rodzice obawiają się, czy ilość spożywanego pokarmu pozwala na prawidłowy rozwój dziecka. Często analizują siatki centylowe i mylnie przyjmują medianę masy ciała (50. centyl) za wartość odpowiadającą prawidłowej masie.

Warto jednak wspomnieć, że masa oraz wysokość ciała dziecka powinny mieścić się w przedziale wartości prawidłowych (tj. 3.-97. centyla).

Szczuplejsze dzieci mogą mieć mniejsze zapotrzebowanie na pożywienie i nie jest to powód do obaw. U dzieci w wieku przedszkolnym wielkość poszczególnych posiłków spożywanych w ciągu dnia może znacznie się zmieniać, jednak ogólne dobowe spożycie kalorii pozostaje względnie stałe.

Co jest przyczyną zaburzeń odżywiania u dzieci? Jakie są objawy?

Zaburzenia karmienia i odżywiania dziecka najczęściej są związane z czynnikami psychologicznymi. Mogą one pojawić się w okresie niemowlęcym lub we wczesnym dzieciństwie (przed ukończeniem przez dziecko 6. roku życia). Przejawiają się one niechęcią do jedzenia, spożywaniem zbyt małych ilości pożywienia, zbyt ubogą dietą akceptowaną przez dziecko, zaburzeniami pory spożywania posiłków bądź zupełną odmową spożywania niektórych posiłków (płynnych lub stałych). Objawy i przyczyny zaburzeń karmienia są zależne od wieku dziecka:

  • U noworodków i małych niemowląt mogą wystąpić trudności w karmieniu, które wynikają
    z zaburzeń ssania i połykania. Mogą one być związane z nieprawidłową techniką karmienia czy zmęczeniem lub zdenerwowaniem matki.
  • U dzieci pomiędzy a 8. miesiącem życia mogą się pojawiać zaburzenia odżywiania związane z zaburzeniami więzi dziecko – opiekun.
  • U dzieci pomiędzy a 18. miesiącem życia częstym objawem jest tzw. anoreksja niemowlęca, czyli odmowa jedzenia, będąca odzwierciedleniem zmiennego apetytu oraz przejawem przekory.

Częstym problemem jest selektywne zaburzenie odżywiania, czyli niechęć i odmowa spożywania posiłków o odmiennej niż dotychczas konsystencji, zapachu i smaku. W tych przypadkach dzieci mogą jeść jedną bądź kilka konkretnych potraw. Wszelkie próby wprowadzenia innego pożywienia kończą się niepowodzeniem.

Niekiedy też odmowa jedzenia u dzieci może być związana z traumatycznym przeżyciem związanym np. z zakrztuszeniem się czy nasilonymi wymiotami.

U niektórych dzieci odmowa jedzenia jest związana z chęcią zwrócenia na siebie uwagi, co może wskazywać na problemy w relacjach między dzieckiem a rodzicem.

PAMIĘTAJ! Poprzez nakłanianie bądź zmuszanie dziecka do jedzenia możemy wywołać odwrotny efekt i sprawić, że dziecko zje znacznie mniej niż tego oczekują rodzice.

Jak leczyć zaburzenia odżywiania u dzieci?

Skuteczną metodą zaburzeń odżywiania (odmawianie jedzenia, selektywne odżywianie) jest terapia poznawczo-behawioralna. Często wykorzystuje się metodę pozytywnego wzmacniania (nagroda, pochwała po spożyciu pokarmu) oraz wygaszanie negatywnych zachowań (brak nagrody przy odmowie jedzenia). Terapia przeprowadzana przez psychologa żywieniowego ma na celu naukę właściwych zachowań związanych z żywieniem. Jednak tego typu leczenie wymaga od rodziców dużej konsekwencji. Rodzice także mogą skorzystać ze wsparcia psychologicznego.

Rodzice powinni przestrzegać następujących zasad:

  • Posiłki powinny być podawane w regularnych odstępach czasu od 3 do 4 godzin i o stałych porach.
  • Porcje powinny być małe, a napoje podane na końcu posiłku.
  • Każdy posiłek powinien trwać nie dłużej niż 20–30 minut.
  • Między posiłkami nie należy podawać przekąsek, a do picia jedynie wodę.
  • W trakcie posiłków nie należy stosować przymusu lub gróźb wobec dziecka, natomiast warto chwalić dziecko bezpośrednio po spożytym posiłku.
  • Podczas karmienia należy usunąć bodźce, które mogą rozpraszać dziecko (np. wyłączyć telewizję).
  • Należy zachęcać dziecko do samodzielnego jedzenia.
  • Należy unikać słodyczy jako nagrody za zjedzony posiłek.
  • W sytuacji, gdy dziecko odmawia przyjęcia pokarmu, należy zlekceważyć jego zachowanie.

Przestrzeganie powyższych zaleceń pozwala na wykształcenie prawidłowych nawyków żywieniowych. Jednak warto pamiętać, że w przypadku długotrwałych zaburzeń odżywiania może dojść do niedożywienia i niedoborów witamin czy składników mineralnych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego stanu odżywienia zaleca się stosowanie bogatokalorycznych preparatów żywieniowych.

Piśmiennictwo

  1. Jak postępować z małym „niejadkiem”? Stanowisko Canadian Paediatric Society, Nutrition and Gastroenterology Committee; Paediatric Child Health, 2012; 17 (8): 455–457. Tłumaczenie: Kaczorowski S.; mp.pl.

  2. Krogulska, A., Gaweł, E.: Zaburzenia karmienia u dzieci–codzienny problem każdego pediatry. Pediatria Polska, 2017; 92(1), 75-80.

  3. Jagielska G.: Zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie. mp.pl

  4. Rybak, A., i wsp.: Ocena częstości występowania oraz możliwości diagnostycznych i terapeutycznych w zakresie zaburzeń karmienia u dzieci w Polsce. Standardy Medyczne. Pediatria 8 (2011): 131-144.