Brak apetytu w trakcie chemioterapii. Jak radzić sobie z mdłościami i niechęcią do jedzenia?

Choroby nowotworowe są jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych w Polsce i na świecie. Mimo tego, że występują one znacznie rzadziej u dzieci niż u osób dorosłych, wciąż stanowią jedną z częstszych przyczyn zgonu. Jedną z najczęściej wykorzystywanych metod leczenia nowotworu jest chemioterapia. Polega ona na podawaniu leków o działaniu cytotoksycznym, które hamują
i zaburzają proces podziałów komórkowych, a w konsekwencji prowadzą do śmierci komórek nowotworowych. Niestety ten rodzaj terapii może oddziaływać również na zdrowe, szybko dzielące się komórki (np. komórki szpiku kostnego, przewodu pokarmowego, włosów) powodując określone działania niepożądane.

Głównym celem chemioterapii jest zwalczenie nowotworu. Niestety leki cytotoksyczne nie działają selektywnie i oddziałują na wszystkie, również zdrowe, intensywnie dzielące się komórki np.: szpiku kostnego czy przewodu pokarmowego. W związku z tym w trakcie chemioterapii stwierdza się następujące działania niepożądane:

• utrata włosów,
• spadek produkcji komórek krwi (tzw. mielosupresja),
• nudności i wymioty,
• utratę apetytu,
• stany zapalne błony śluzowej i owrzodzenia jamy ustnej,
• biegunki lub zaparcia,
• inne (upośledzenie pracy serca, płuc, wysypki, osłabienie).

Dlatego też, żeby ograniczyć niekorzystny wpływ leków cytotoksycznych na organizm, są one podawane pacjentom według danego schematu, w ustalonych odstępach czasu. Warto również podkreślić, że mimo licznych działań niepożądanych występujących podczas terapii, stanowią one mniejsze zagrożenie dla zdrowia człowieka niż dalszy rozwój choroby nowotworowej. Aktualnie istnieje wiele możliwości farmakologicznych, które mogą ograniczać działania niepożądane leczenia onkologicznego, jednak nie zawsze są one w pełni skuteczne.

W przypadku nasilonych i długotrwale utrzymujących się działań niepożądanych istnieje duże ryzyko rozwoju niedożywienia, co może wymagać podjęcia odpowiedniej interwencji żywieniowej. Pomocne może być również przestrzeganie diety dzięki, której możliwe jest ograniczenie nudności, wymiotów, a tym samym zwiększenie apetytu.

Jednym ze zgłaszanych objawów jest utrata apetytu, której często towarzyszą zaburzenia odczuwania smaku i zapachu. Często pacjenci skarżą się również na dolegliwości bólowe, które mogą utrudniać przyjmowanie pokarmu w odpowiednich ilościach. Może to wynikać z suchości błon śluzowych, co związane jest ze stanem zapalnym jamy ustnej i dysfunkcją ślinianek. Dlatego pacjentom zaleca się częste podawanie posiłków o niewielkich objętościach. Posiłki powinny być złożone z pokarmów, które można łatwo przeżuć i przełknąć, jednocześnie nie powinny działać drażniąco na błonę śluzową jamy ustnej i gardła.

Zaplanowane w diecie potrawy i napoje najlepiej podawać lekko schłodzone lub
w temperaturze pokojowej. Można również wprowadzić dedykowane preparaty żywieniowe, co pozwala na zwiększenie kaloryczności diety i uzupełnienie niedoboru składników odżywczych.

Nudności i wymioty w trakcie chemioterapii są działaniem niepożądanym, które znacząco wpływa na jakość życia pacjentów leczonych onkologicznie. Obecnie dostępnych jest szereg preparatów przeciwwymiotnych, ale nie zawsze są one w pełni skuteczne.

Jednak przestrzeganie zaleceń dietetycznych może wspomagać leczenie farmakologiczne.

1. Generalnie posiłki nie powinny być spożywane w ciągu 2-3 godzin przed planowaną chemioterapią oraz tuż po niej.
2. Przed planowanym posiłkiem warto wywietrzyć pomieszczenie, w którym nastąpi jego spożycie.
3. Pacjent powinien przyjmować posiłki lekkostrawne, niewielkie objętościowo, o neutralnym zapachu.
4. Zaleca się spożywanie zup, koktajli, musów warzywno-owocowych, galaretek czy budyniu.
5. Chory w trakcie spożywania posiłku powinien znajdować się w pozycji półsiedzącej lub siedzącej, co uniemożliwia cofanie się treści pokarmowej.
6. Nie zaleca się również spożywania potraw tłustych, wędzonych, smażonych, pikantnych oraz posiadających intensywne zapachy.

Niedożywienie może stanowić jeden z objawów choroby nowotworowej lub pojawić się jako powikłanie leczenia onkologicznego. Problem ten dotyczy od 8 do nawet 32% dzieci z nowo rozpoznaną chorobą nowotworową, a u niemal 40% w późniejszym etapie rozwoju choroby rozpoznaje się tzw. zespół wyniszczenia organizmu (tzw. kacheksję), co znacznie pogarsza rokowanie.

Często niedożywienie komplikuje przebieg choroby i jej leczenia. Nieprawidłowy stan odżywienia zwiększa śmiertelność oraz przyczynia się do gorszego tolerowania chemioterapii. Niedożywienie prowadzi do znacznego osłabienia organizmu, co może być główną przyczyną zmiany schematu leczenia (przerwy w terapii) czy zmniejszania dawek leków, co również wpływa na jego skuteczność.

Dobry stan ogólny pacjenta jest jednym z czynników warunkujących dalsze leczenie onkologiczne oraz dostosowanie jego intensywności. W związku z tym w przypadku stwierdzenia dużego ryzyka rozwoju niedożywienia, zasadne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia żywieniowego.

1. Balcerska, A.: Epidemiologia chorób nowotworowych u dzieci. Forum Medycyny Rodzinnej. 2009; Vol. 3. No. 1.

2. Bauer, J. i wsp.: Important aspects of nutrition in children with cancer. Advances in Nutrition 2.2 (2011): 67-77.

3. Janion, K., i wsp. Praktyczne zalecenia żywieniowe w trakcie chemioterapii u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego. Pielęgniarstwo Polskie. 2018; 69.3.

4. Nasiłowska-Adamska, B. Profilaktyka i leczenie zaburzeń przewodu pokarmowego towarzyszących chemioterapii i radioterapii. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy
   i Standardy, 2012; 4.1: 17-31.

5. Tejza, B. i wsp.: Niedożywienie u dzieci z chorobą nowotworową. Pediatria Polska, 2011; 86(2), 169–178.